چرا بلو ارجین نمی‌تواند بی‌خیال قرارداد ماه‌نشین ناسا شود؟

روز چهارشنبه، دیوان محاسبات ایالات متحده حکم کامل خود درباره‌ی تعیین پیمانکار پیروز در مناقصه سامانه‌ی فرود انسانی ناسا را منتشر کرد. سند حکم دیوان به صراحت بیان می‌کند که اسپیس ایکس، از نظر فنی آماده‌ترین، موفق‌ترین و ارزان‌ترین گزینه را به سازمان فضایی آمریکا پیشنهاد داده است.

علاوه‌براین براساس حکم دیوان، ازآنجا که کنگره فقط با اختصاص نزدیک به یک‌چهارم از بودجه‌ی درخواستی ناسا موافقت کرد، این سازمان کاملا حق داشت که صرفا یک برنده را در مناقصه ماه‌نشین برنامه آرتمیس انتخاب کند. سند حکم بیان می‌کند که ناسا به وضوح به اطلاع تمام پیشنهاددهندگان رسانده بود که تعداد واگذاری‌ها منوط به میزان بودجه‌ی موجود است و این سازمان می‌تواند چند قرارداد، یک قرارداد یا صفر قرارداد واگذار کند.

بلو ارجین از زمان اعلام تصمیم ناسا برای واگذاری قرارداد ماه‌نشین به اسپیس ایکس در ماه آوریل، بارها با لحنی عصبانی به این انتخاب اعتراض کرد و این بار نیز به حکم کامل دیوان محاسبات، واکنشی تند نشان داد. این شرکت در بیانیه‌اش گفت «براساس ارزیابی خود بر سر این موضع ایستاده‌ایم که انتخاب اسپیس ایکس تبعیض‌آمیز بوده است.»

ناسا تصمیمش را در ماه‌ آوریل گرفت و اکنون دیوان محاسبات نیز انتخاب این سازمان را به‌حق و قانونی اعلام کرده است؛ درنتیجه ظاهرا دیگر امیدی وجود ندارد. بااین‌حال، بلو ارجین به وضوح نه بی‌خیال قرارداد سامانه‌ی فرود انسانی می‌شود و نه از تداوم حملات به ناسا و انتخاب استارشیپ به‌عنوان سطح‌نشین قمری ابایی دارد. اما چرا بلو ارجین و جف بزوس، بنیان‌گذار این شرکت از پذیرفتن تصمیم ناسا و دیوان محاسبات سرباز می‌زنند و حملات به ناسا را ادامه می‌دهند؟

سال ۲۰۰۴، شرکتی به‌نام کریستلر ایرواسپیس، برای تکمیل ساخت موشک K-1 خود و ارسال محموله به ایستگاه فضایی بین‌المللی، قراردادی ۲۲۷ میلیون دلاری از ناسا دریافت کرد. سازمان فضایی این واگذاری را براساس این حقیقت توجیه کرد که هیچ شرکت آمریکایی دیگری نزدیک به تکمیل ساخت پرتابگر نیست. در آن زمان، کریستلر ادعا کرد که تقریبا ۷۵ درصد از طراحی موشک K-1 به پایان رسیده است. این شرکت برای رسیدن به این مرحله‌ی پیشرفته از ساخت، نزدیک به ۶۰۰ میلیون دلار در درطول دهه‌ی گذشته سرمایه‌گذاری کرده بود.

ایلان ماسک، مدیرعامل اسپیس ایکس به انتخاب کریستلر اعتراض کرد. هرچند اسپیس ایکس شرکتی نوپا با عمر دو ساله بود و تا دو سال دیگر نخستین تلاشش برای پرتاب فالکون ۱ را نیز انجام نمی‌داد، ماسک واگذاری قرارداد به کریستلر را ناشی از اعمال تبعیض می‌دانست. (جورج مولر، مدیرعامل کریستلر، یکی از مدیران برنامه آپولو و از کارمندان قدیمی ناسا بود.) ماسک باور داشت که اسپیس ایکس باید اجازه‌ی رقابت برای دستیابی به قرارداد ناسا را پیدا می‌کرد.

آن‌طور که در کتاب «پرتاب: ایلان ماسک و روزهای نخست سخت راه‌اندازی اسپیس ایکس» آمده است، به ماسک گفته شده بود که نباید معترض تصمیم ناسا شود. اریک برگر، مولف کتاب به‌نقل از ماسک می‌نویسد «[به من گفتند] به‌احتمال ۹۰ درصد شکست خواهید خورد و [با اعتراضتان] یک مشتری بالقوه را عصبانی خواهید کرد. اما به‌نظر می‌رسد که اینجا حق با ما است. باید رقابت وجود داشته باشد و اگر ما [برای این قرارداد] مبارزه نکنیم، محکوم به فنا هستیم یا شانس موفقیتمان به‌نحو چشمگیر کاهش می‌یابد. ناسا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مشتریان پرتاب فضایی از ما محروم خواهد شد. من باید اعتراض می‌کردم.»

ماسک اعتراض کرد و درنهایت برنده شد. ناسا پس از اطلاع از اینکه دیوان محاسبات به نفع اسپیس ایکس حکم خواهد کرد، قرارداد را از کریستلر پس گرفت و برنامه‌ی جدیدی را اجرا کرد که با عنوان خدمات حمل‌ونقل مداری تجاری (COTS) معروف شد. اسپیس ایکس در سال ۲۰۰۶ برنده‌ی یکی از قراردادهای این برنامه شد و به لطف آن توانست ضمن رشد سریع، بودجه‌ای چشمگیر برای پیشبرد پروژه‌هایش به‌دست آورد. COTS به واگذاری قراردادهای عملیاتی برای ارسال محموله و خدمه به ایستگاه فضایی بین‌المللی منجر شد و درنهایت اسپیس ایکس را به جایگاه کنونی‌اش رساند.

جف بزوس از داستان یادشده اطلاع دارد و می‌داند که اسپیس ایکس به کمک قراردادهای دولتی توانست به سرعت رشد کند؛ درنتیجه می‌خواهد به هر قیمت همین فرصت را برای بلو ارجین فراهم کند. او قرارداد سامانه فرود انسانی را به‌عنوان COTS برای بلو ارجین می‌بیند. اگر این شرکت بتواند قرارداد ناسا را برنده شود، در مسیر به‌دست‌آوردن قراردادهای آتی و بودجه‌ی بیشتر قرار خواهد گرفت.

اما مشکل این‌جا است که وضعیت صنعت هوافضای آمریکا در مقایسه با آنچه در سال ۲۰۰۴ بود، به‌طور گسترده تغییر کرده است. اسپیس ایکس و مجموعه‌ای از دیگر شرکت‌های نوپای فضایی مسیری طولانی را پیموده‌اند و ناسا دیگر در یافتن خدمات‌دهندگان فضایی با دشواری روبه‌رو نیست. علاوه‌براین، سازمان فضایی برای واگذاری قرارداد ماه‌نشین مناقصه برگزار کرد؛ اما فقط پول برای انتخاب یک شرکت داشت.

بااین‌حال شاید بزرگ‌ترین مشکل پیش‌رو بلو ارجین این است که اسپیس ایکس همچنان همان اسپیس ایکس و با وجود گذشت تمام این سال‌ها، کماکان نوپا و سخت‌کوش است. درعوض، بلو ارجین نوپا نیست و بیش از اسپیس ایکس به کریستلر شباهت دارد؛ شرکتی که درطول سال‌ها مبالغ کلانی برای ساخت موشک مداری سرمایه‌گذاری کرد و همچنان سال‌ها با پرتاب آن از روی سکو فاصله دارد.